Το απόγευμα της Πέμπτης, στο περιθώριο της Διάσκεψης για το Κυπριακό στο Κραν Μοντάνα της Ελβετίας, ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης είχε συνάντηση περίπου μίας ώρας με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Η ατμόσφαιρα είχε ήδη βαρύνει και οι ελπίδες για κάτι θετικό είχαν αρχίσει να εξανεμίζονται.

Ο κ. Αναστασιάδης είπε στον τούρκο υπουργό Εξωτερικών ότι χωρίς κατάργηση των εγγυήσεων και ένα χρονοδιάγραμμα αποχώρησης των στρατευμάτων δεν μπορεί βρεθεί λύση. Ο κ. Τσαβούσογλου υπήρξε κατηγορηματικός: «Εχω συγκεκριμένα όρια μέσα στα οποία μπορώ να διαπραγματευθώ και αυτά έχουν τεθεί από τον Ερντογάν. Δεν μπορώ να δεχθώ κατάργηση των εγγυήσεων και τα στρατεύματα δεν μπορούν να φύγουν προτού περάσουν 15 χρόνια. Μετά, το επανεξετάζουμε».

Η σκηνή τούτη περιγράφει ίσως καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη τους λόγους για τους οποίους κατέρρευσαν οι συνομιλίες για το Κυπριακό στο ελβετικό θέρετρο έπειτα από 10 ημέρες πυρετωδών διαβουλεύσεων. Σε όλη αυτή τη διελκυστίνδα συνομιλιών, ανταλλαγής εγγράφων, παρασκηνιακών συζητήσεων και προμελετημένων διαρροών (στις οποίες πρωταγωνιστούσε ο διευθυντής του γραφείου του τουρκοκύπριου ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί), κατέστη σαφές ότι η Αγκυρα δεν ήταν διατεθειμένη να μετακινηθεί από τις κόκκινες γραμμές της - αυτές που της διασφαλίζουν να κρατά όμηρο, γεωστρατηγικά, την Κύπρο.

Η δήλωση Τσαβούσογλου

Το «κερασάκι στην τούρτα» ήταν η δήλωση του Μεβλούτ Τσαβούσογλου τις πρώτες πρωινές ώρες της Παρασκευής, μετά το ναυάγιο. «Το αποτέλεσμα αυτό», είπε, «αποκάλυψε την αδυναμία εξεύρεσης λύσης εντός των παραμέτρων της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών. Πλέον δεν έχει νόημα να επιμένουμε σε αυτό». Ευλόγως, η δήλωση αυτή ερμηνεύθηκε ως προάγγελος ενεργοποίησης αυτού που έχει γίνει γνωστό ως «Σχέδιο Β» («ταϊβανοποίηση», αναγνώριση, εσχάτως ακόμη και προσάρτηση των Κατεχομένων).

Σε ελληνοκυπριακούς κύκλους εκφράζονται δε ήδη ανησυχίες για το τι θα μπορούσε να συμβεί εν όψει της προγραμματισμένης για τις προσεχείς ημέρες γεώτρησης της γαλλικής Total στο Οικόπεδο 11 εντός της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Θα μπορούσε η Αγκυρα να προκαλέσει θερμό επεισόδιο; Θα διακινδύνευε κάτι που θα προκαλούσε την ενόχληση της Γαλλίας ή θα επέλεγε μια εναλλακτική κίνηση, όπως να κάνει κάτι στο Οικόπεδο 6, το οποίο αμφισβητεί, ή στο κυπριακό έδαφος;

Πηγές που βρέθηκαν πολύ κοντά στη διαπραγμάτευση τόνιζαν μιλώντας στο «Βήμα» ότι «ενδεχομένως οι Τούρκοι να ανέμεναν ότι θα εμφανίζονταν κάποια στιγμή τριβές μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας, ίσως να στοιχημάτιζαν σε κάποια έκρηξη του Νίκου Κοτζιά, όπως φημολογείται ότι συνέβη στην προηγούμενη Διάσκεψη. Ο έλληνας υπουργός υπήρξε όμως αυτή τη φορά πολύ ήρεμος και εποικοδομητικός, συνεισφέροντας προτάσεις που βοήθησαν να αποφευχθεί η κατάρρευση της διαδικασίας τουλάχιστον δύο με τρεις φορές».

Το δείπνο της Πέμπτης υπό την αιγίδα του Αντόνιο Γκουτέρες εξελίχθηκε σε μια παρτίδα «σκληρού πόκερ» για γερά νεύρα. Νωρίτερα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ είχε συνειδητοποιήσει ότι οι θέσεις των δύο πλευρών στο ζήτημα ασφάλεια - εγγυήσεις απείχαν ακόμη σημαντικά. Οπως είχε δηλώσει, «υπάρχουν τρία ενδεχόμενα: να φύγουμε από εδώ χωρίς συμφωνία, να φύγουμε με συμφωνία και με ανοικτά πολλά θέματα, να καταλήξουμε σε μια συμφωνία με 2-3 σημεία στα οποία θα κολλήσουμε και στη συνέχεια να συναντηθούμε με τους πρωθυπουργούς».

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, κατά τη διάρκεια της ημέρας είχε αφεθεί να διαφανεί ότι υπό ορισμένες συνθήκες θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί ακόμη και μια συνάντηση των πρωθυπουργών Ελλάδος, Τουρκίας και Βρετανίας την προσεχή εβδομάδα στη Νέα Υόρκη.

Για να συμβεί αυτό όμως, θα έπρεπε η Αγκυρα να δεσμευθεί, εγγράφως, ότι θα δεχόταν να εγκαταλείψει τα παρεμβατικά της δικαιώματα και τις εγγυήσεις, για τα οποία επέμενε να εφαρμόζονται σε όλη την επικράτεια της Μεγαλονήσου - ούτε καν μόνο στο τουρκοκυπριακό κρατίδιο. Ο κ. Τσαβούσογλου δεν έβαλε ποτέ την υπογραφή του σε κάτι τέτοιο, ακόμη και όταν αυτό του ετέθη από τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Το σενάριο της μη συμφωνίας ήταν πλέον γεγονός.

Στο αρχικό πλαίσιο που όρισε ο κ. Γκουτέρες μετά την πρώτη μετάβασή του στο Κραν Μοντάνα, ο Γενικός Γραμματέας είχε αναγνωρίσει την ανάγκη για ένα «νέο καθεστώς ασφαλείας» αλλά και για «τον τερματισμό του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης και της Συνθήκης Εγγυήσεως». Χρειάστηκε να πραγματοποιηθεί μια σειρά παρασκηνιακών τηλεφωνικών επαφών για να αποσαφηνιστεί αυτό το πλαίσιο, αν και ο κ. Τσαβούσογλου επέμενε συνεχώς όχι σε αντικατάσταση αλλά σε προσαρμογή του συστήματος εγγυήσεων με βάση τη «νέα ομοσπονδιακή κατάσταση πραγμάτων».

Ο Εσπεν Μπαρθ Αϊντε, ο ειδικός σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, που σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες υπέπεσε σε σειρά λαθών εκνευρίζοντας σχεδόν όλες τις πλευρές, υπογράμμιζε ότι αν και ο προϊστάμενός του μίλησε για τερματισμό των εγγυήσεων, δεν είχε δηλώσει πότε πρέπει να γίνει αυτό.

Το ζήτημα της αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων υπήρξε το έτερο «αγκάθι» των συνομιλιών του Κραν Μοντάνα. Ο κ. Τσαβούσογλου δεν δέχθηκε ποτέ να βάλει σε έγγραφο οποιαδήποτε συγκεκριμένη πρόταση για στρατεύματα προς αποχώρηση, ουσιαστικά παίζοντας με τις λέξεις και μιλώντας είτε για «δραστική απόσυρση» είτε για «αξιοσημείωτο αριθμό» προς απόσυρση.

Η Αγκυρα είχε δε ουσιαστικά επιστρέψει στην Επιτροπή Παρακολούθησης  που προέβλεπε το Σχέδιο Αναν και δεχόταν μόνο να συζητήσει κάποιου είδους «ρήτρα επανεξέτασης» της παρουσίας των κατοχικών στρατευμάτων, χωρίς όμως να ομιλεί για οριστική απόσυρση.

Από τη στιγμή που οι Τούρκοι δεν δεσμεύονταν έστω επί ενός ποσοστού αποχώρησης (π.χ. 75% ή 80%), το αίτημα Τσαβούσογλου για ευελιξία ηχούσε κενό περιεχομένου. Επίσης, η συζήτηση για έναν μηχανισμό εφαρμογής και παρακολούθησης της αποχώρησης που θα αναφερόταν απευθείας στον Γενικό Γραμματέας, ιδέα που έβαλε στο τραπέζι ο κ. Κοτζιάς, δεν έγινε ουσιαστικά ποτέ δεκτή για συζήτηση από την Αγκυρα.