Γιατί, παρά τις σοβαρές ανακατατάξεις που επιφέρουν, οι νέες βιοτεχνολογίες δεν είναι ικανές να διαταράξουν την εφησυχασμένη και κομφορμιστική συνείδηση των μετα- ή υπερ-μοντέρνων κοινωνιών μας; Οι σημερινές φαντασιώσεις περί μετα-ανθρώπινων τεχνολογικών παραδείσων, σε συνδυασμό με τη συστηματική πολιτική απαξίωση των αγώνων για ισότητα και ισονομία μεταξύ των ανθρώπων –που θεωρούνται ξεπερασμένες νεωτερικές «αυταπάτες»–, οδηγούν στην αναζήτηση αποκλειστικά βιοτεχνολογικών λύσεων στα συσσωρευμένα πλανητικά αδιέξοδα που αντιμετωπίζει το είδος μας.
Πρόκειται για το κυρίαρχο στις μέρες μας μετανεωτερικό μύθευμα που, ωστόσο, παραβλέπει σκοπίμως το ιστορικά επιβεβαιωμένο γεγονός ότι: η χρήση της επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας δεν είναι ποτέ κοινωνικά ουδέτερη ή αθώα. Αντίθετα, υπήρξε ανέκαθεν ένα εργαλείο εξουσίας και κυριαρχίας πάνω στη φύση και στους ανθρώπους.
Κανείς δεν αμφισβητεί ότι βρισκόμαστε απέναντι σε μια κυριολεκτικά ποιοτική μετάλλαξη ως προς τις δυνατότητες και τις εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας. Από τη Βιοπληροφορική μέχρι την Τεχνητή Νοημοσύνη και από τη Γενετική Μηχανική μέχρι την επεμβατική Βιοϊατρική, το διακύβευμα είναι η διατήρηση ή όχι της αυτόνομης ανάπτυξης των ανθρώπων. Κάτι που θα εξαρτηθεί από την αντίσταση που θα προβάλουμε στην ορατή πλέον δυνατότητα να τροποποιούμε και να επανασχεδιάζουμε, κατά βούληση, τις βιολογικές προϋποθέσεις της ατομικής και κοινωνικής ύπαρξής μας.
Οι σημερινές φαντασιώσεις περί υπερανθρώπων και μετα-ανθρώπινων τεχνολογικών παραδείσων, σε συνδυασμό με τη συστηματική πολιτική απαξίωση των αγώνων για ισότητα και ισονομία μεταξύ των ανθρώπων –που εσφαλμένα θεωρούνται ξεπερασμένες νεωτερικές «αυταπάτες»– οδηγούν στην αναζήτηση αμιγώς βιοτεχνολογικών λύσεων στα συσσωρευμένα πλανητικά αδιέξοδα που αντιμετωπίζει το είδος μας.
Πρόκειται για ένα κυρίαρχο μετανεωτερικό μύθευμα που, ωστόσο, παραβλέπει σκοπίμως το ιστορικά επιβεβαιωμένο γεγονός ότι: η χρήση της επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας δεν είναι ποτέ κοινωνικά ουδέτερη ή αθώα. Αντίθετα, υπήρξε ανέκαθεν ένα εργαλείο εξουσίας και κυριαρχίας πάνω στη φύση και στους ανθρώπους.
Σε αντίθεση με ό,τι υποστήριζε ο Αριστοτέλης στο περίφημο βιβλίο του «Περί Ψυχής», σήμερα δεν είναι πλέον δυνατό να διακρίνουμε τον πολιτικό «βίο» από τη βιολογική «ζωή» των ανθρώπων. Δεδομένου ότι τόσο ο κοινωνικοπολιτικός μας «βίος» όσο και η βιολογική μας «ζωή» αποτελούν τα αντικείμενα διαχείρισης και χειραγώγησης από τη μετανεωτερική βιοπολιτική. Για παράδειγμα, στην εποχή του Διαδικτύου, των γενετικών τεστ και της διαρκούς βιοϊατρικής επεμβατικότητας, η προστασία των λεγόμενων «ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων» και του συναφούς δικαιώματος στην «ιδιωτική» ζωή και την «ελεύθερη» ανάπτυξη κάθε ατόμου δεν θεωρείται θεμελιώδες και αναφαίρετο ανθρώπινο «δικαίωμα» αλλά πρωτόγνωρο βιοηθικό και άρα βιοπολιτικό «πρόβλημα».
Πράγματι, η συντελούμενη στις μέρες μας βιοτεχνολογική επανάσταση ενέχει μία βαθύτατη ηθικο-πολιτική διάσταση και γεννά εύλογα ερωτήματα και ανησυχίες για το μέλλον της ανθρώπινης ελευθερίας και αυτονομίας. Και η σύγχρονη βιοηθική σκέψη επιχειρεί να αναλύσει τις συνέπειες των νέων βιοτεχνολογικών και βιοϊατρικών πρακτικών και να αποτιμήσει εγκαίρως τις ριζικές αλλαγές που αυτές οι τεχνολογίες επιφέρουν στην ανθρώπινη ζωή και στη γήινη βιόσφαιρα.
Η υπεράσπιση, όμως, των κάθε άλλο παρά αυτονόητων στις μέρες μας «νεωτερικών αξιών» της ισότητας, της ελευθερίας και άρα της αξιοπρέπειας κάθε ανθρώπινης ζωής τίθεται συστηματικά σε δοκιμασία από κάποιες βιοτεχνολογικές πρακτικές, οι οποίες, όπως είδαμε, βασίζονται στις βιοπολιτικές φαντασιώσεις περί της «ελεύθερης αυτοπραγμάτωσης» των τεχνολογικών δυνατοτήτων μας (βλ. «Εφ.Συν.» 6 και 14 Οκτωβρίου 2018).
Σε αυτό το κλίμα πολιτικής και πνευματικής σύγχυσης καλλιεργείται και αναπτύσσεται η επιθυμία για τεχνολογική αυτοϋπέρβαση του ανθρώπινου είδους μέσω της δημιουργίας μιας κάστας υπερανθρώπων, οι οποίοι υποτίθεται ότι θα χαράσσουν οι ίδιοι, ανεξάρτητα από τους εγγενείς φυσικούς περιορισμούς, το εξελικτικό μέλλον του είδους μας. Πάντως, η αποδοχή της κάθε άλλο παρά επιστημονικά τεκμηριωμένης ταύτισης της βιολογικής με την κοινωνική μας ταυτότητα θα συνεπαγόταν, σχεδόν αυτομάτως, την απαξίωση του δικαιώματος στη ζωή για πολύ μεγάλο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού. Εξάλλου, είναι κάτι που έχει ήδη συμβεί κατ’ επανάληψη στο παρελθόν με τις μαζικές ρατσιστικές και ναζιστικές πολιτικές κοινωνικής κάθαρσης, δηλαδή βιολογικής εξόντωσης των υπανθρώπων!
Σε μία ιστορική περίοδο, όπως αυτή που διανύουμε, πολύχρονης οικονομικής-κοινωνικής κρίσης και πλανητικής οικολογικής υποβάθμισης, το να υποστηρίζει κάποιος με εμπειρικά τεκμηριωμένα και εύλογα επιχειρήματα μια αισιόδοξη οπτική για τη συνολική προοδευτική πορεία και την αδιάλειπτα βελτιούμενη κατάσταση των περισσότερων ανθρώπων, μπορεί να θεωρηθεί είτε εξοργιστική πρόκληση είτε ξεδιάντροπα καθησυχαστική πολιτική προπαγάνδα.
Αλήθεια, πώς μπορεί κανείς ανερυθρίαστα να δηλώνει αισιόδοξος για τη διαχρονική πρόοδο και ικανοποιημένος από τη συνολική ανοδική πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών, παρά την εργασιακή υποτίμηση της παραγωγικής αξίας των ανθρώπων σε σχέση με τα μηχανικά τους υποκατάστατα; Πώς είναι δυνατόν να μη βλέπει την πρόσκαιρη ίσως αλλά σαφή τάση μείωσης των εργασιακών αποδοχών και την άνοδο της ανεργίας, την υποβάθμιση των βασικών μέχρι χθες κοινωνικών παροχών, τη διαρκή ανασφάλεια για τις νέες οικολογικές καταστροφές και τις επιδημίες που πλήττουν απρόσμενα την ήδη βεβαρημένη ζωή των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις;
Σε αυτά τα πιεστικά και άκρως ενοχλητικά αντεπιχειρήματα, οι αισιόδοξοι οπαδοί της διαρκούς προόδου απαντούν με περισσή ευκολία ότι: κατά βάθος, τα πάντα εξαρτώνται από τη χρονολογική και αξιακή κλίμακα που υιοθετούμε όταν αποτιμάμε τη συνολική πορεία του ανθρώπινου είδους (προϊστορική και ιστορική).
Αν γυρίζαμε προς τα πίσω το φιλμ της ιστορίας μας, θα βλέπαμε βέβαια παντού και πάντοτε λοιμούς, πολέμους, θανατηφόρες επιδημίες. Εντούτοις, θα αναγνωρίζαμε εύκολα μια σαφή πρόοδο ως προς την αντιμετώπιση αυτών των καταστροφικών φαινομένων. Σε τελευταία ανάλυση, υποστηρίζουν οι πιο αισιόδοξοι, η σημερινή κατάσταση της ανθρωπότητας είναι σαφώς βελτιωμένη σε σχέση με το παρελθόν!
Πολλές αντιρρήσεις θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς για αυτές τις αναπόφευκτα γραμμικές και εξ ορισμού αποσπασματικές ιστορικές ανασυγκροτήσεις της ανθρώπινης ιστορίας των τελευταίων 11 χιλιάδων χρόνων, από όταν δηλαδή το είδος μας επινόησε τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Καθώς και για τον αυθαίρετο και επιλεκτικό χαρακτήρα των αξιολογικών κριτηρίων που υιοθετούνται –εκ των προτέρων και επιτήδεια– ώστε να επιβεβαιωθούν οι αισιόδοξες ιστορικές ανασυγκροτήσεις.
Για να παρουσιάσουμε την αισιόδοξη οπτική για τη συνολικά θετική πορεία και την αειφόρο ανάπτυξη στο μέλλον του ανθρώπινου είδους, επιλέξαμε δύο ενδιαφέροντα και πολύ επιτυχημένα επιστημονικά βιβλία, γραμμένα για το ευρύ κοινό από δύο αμετανόητα αισιόδοξους επιστήμονες: τον κορυφαίον Σουηδό γιατρό Hans Rosling, ειδικό στη διεθνή υγεία, και τον διάσημο Βρετανό βιολόγο Matt Ridley, συγγραφέα πολλών αξιόλογων βιβλίων.
Hans Rosling, Ola-Anna Rosling - Factfulness (Εγκυρογνωμοσύνη)

Μτφρ.: Κώστας Σίμος
Επιμ.: Α. Μάμαλης
Εκδ. Κάτοπτρο, σελ. 390
Μόλις κυκλοφόρησε και στον τόπο μας το «Factfulness», ο τίτλος του οποίου αποδίδεται με τον νεολογισμό «Εγκυρογνωμοσύνη» αλλά παρέμεινε αμετάφραστος στο εξώφυλλο κατόπιν ρητής επιθυμίας των συγγραφέων Ola και Anna Rosling, οι οποίοι επέμειναν να μείνει αμετάφραστος αυτός ο πολύ νέος επιστημονικός όρος στις γλώσσες όπου δεν μπορεί να σχηματιστεί ένας δόκιμος και ελκυστικός νεολογισμός.
Ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε, συνέλαβε τη δομή και το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου, ο Σουηδός Χανς Ρόσλινγκ, απεβίωσε έναν χρόνο προτού να δει το βιβλίο που έγραφε τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια του γιου του, Ola Rosling, και της νύφης του, Anna Rosling.
Στην αρχή του τρέχοντος έτους, ωστόσο, το βιβλίο κυκλοφόρησε γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία σε ολόκληρο τον κόσμο, χάρη στο πρωτότυπο περιεχόμενό του αλλά και στη διεθνή φήμη του βασικού συγγραφέα του.
Ο Χ. Ρόσλινγκ ήταν γιατρός, καθηγητής παγκόσμιας υγείας στην περίφημη Ιατρική Σχολή Karolinska, που κάθε χρόνο απονέμει το Νόμπελ Ιατρικής. Επίσης, ήταν σύμβουλος στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στην UNICEF και σε πολλές άλλες διεθνείς οργανώσεις βοήθειας, ενώ υπήρξε ένας από τους συνιδρυτές των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και ο εμπνευστής του Ιδρύματος Capminder στη Σουηδία.
Με αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας προσπαθεί με όλα τα επιστημονικά μέσα, τις ειδικές γνώσεις και τις πολύτιμες κοινωνικές εμπειρίες που συσσώρευσε στη ζωή του να απαντήσει στο ερώτημα: «Γιατί η άγνοια σχετικά με τον σύγχρονο κόσμο ήταν τόσο διαδεδομένη και επίμονη;» όπως γράφει ο ίδιος στην εισαγωγή.
Πώς είναι δυνατόν οι σύγχρονοι μορφωμένοι και διαρκώς ενημερωμένοι άνθρωποι να δίνουν στις περισσότερες περιπτώσεις εντελώς λανθασμένες απαντήσεις στα σχετικά τεστ ενημέρωσης πολλαπλών επιλογών, όπου τους ζητείται να επιλέξουν τη σωστή ανάμεσα σε μερικές εναλλακτικές απαντήσεις σε στοιχειώδη και φαινομενικά «απλά» ερωτήματα όπως: τι ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε ακραία φτώχεια, γιατί αυξάνεται ο πληθυσμός της Γης, πόσα κορίτσια στον κόσμο ολοκληρώνουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση κ.λπ.;
Πώς είναι δυνατόν ένας χιμπαντζής που επιλέγει τυχαία τις απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα να νικά κατά κράτος καθηγητές, δημοσιογράφους, νομπελίστες και τραπεζίτες; Και όμως, απ’ ότ,ι φαίνεται, οι περισσότεροι σύγχρονοι και υποτίθεται καλά ενημερωμένοι άνθρωποι αποτυγχάνουν να απαντήσουν με ακρίβεια σε απλά ερωτήματα σχετικά με τις παγκόσμιες τάσεις στην οικονομία, τη διατροφή, στα σημερινά ήθη και τα πραγματικά προβλήματα της ανθρωπότητας ή για την τρέχουσα κατάσταση του πλανήτη!
Το «Factfulness» επιχειρεί να αρθρώσει μια ριζικά νέα και κυρίως στατιστικά τεκμηριωμένη εξήγηση για αυτήν την ανήκουστη και απαράδεκτη άγνοια των περισσότερων ανθρώπων.
Αναλύοντας τα δεδομένα των σχετικών ερευνών, ο συγγραφέας μάς αποκαλύπτει και φέρνει στο φως τα δέκα «ένστικτα» που στρεβλώνουν την οπτική μας. Τους δέκα νοητικούς αυτοματισμούς που μας καταδικάζουν στο να επιλέγουμε, τις περισσότερες φορές, τις πιο λανθασμένες και ανακριβείς απαντήσεις και άρα και λύσεις στα προβλήματά μας. Νοητικοί αυτοματισμοί που μας αναγκάζουν, για παράδειγμα, να χωρίζουμε με τρόπο απόλυτο τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς, σε πλούσιους και φτωχούς, αυτοί και εμείς κ.ο.κ.
Συνεπώς, το «Factfulness» δεν είναι απλώς ένα βιβλίο, αλλά ένας πολύτιμος οδηγός για μια νέα απαιτητική κοσμοθεώρηση, που απορρίπτει τις πολύ οικείες αλλά ανεπαρκώς στοιχειοθετημένες και επιβεβαιωμένες πληροφορίες, παροτρύνοντας και καθοδηγώντας μας στο να ανακαλύψουμε μια άλλη, και ριζικά διαφορετική εικόνα του κόσμου μας.
Μια απρόσμενα θετική εικόνα της πορείας και της σημερινής κατάστασης των ανθρώπινων πραγμάτων.
Matt Ridley, ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ Πώς αναδύεται εξελικτικά η ευημερία

Μτφρ.: Ελσα Βιδάλη
Επιμ.: Γιάννης Παπαδόγγονας
Εκδόσεις ΠΕΚ, σελ. 416
Γιατί, με το ξέσπασμα της πιο πρόσφατης και πολύχρονης οικονομικής κρίσης, το 2008, ένας διεθνούς φήμης αναλυτής επιστημονικών θεμάτων και πολύ επιτυχημένος συγγραφέας, όπως ο Ματ Ρίντλεϊ (Matt Ridley), αποφάσισε να γράψει ένα εκτενές βιβλίο που να αναδεικνύει με τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο και αναμφισβήτητο τη συνολικά ανοδική πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ευημερία και την αειφόρο οικονομική ανάπτυξη;
Αποτέλεσμα αυτού του προκλητικού και παράτολμου συγγραφικού εγχειρήματος ήταν το «Ορθολογική αισιοδοξία», το πολυσυζητημένο διεθνώς βιβλίο που κυκλοφόρησε στα Αγγλικά το 2010 και πριν από έναν χρόνο στα ελληνικά, άψογα μεταφρασμένο και επιμελημένο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Στις σελίδες αυτού του σκοπίμως προκλητικού βιβλίου, ο Ματ Ρίντλεϊ ισχυρίζεται ότι ο αποφασιστικός παράγοντας για την ταχύτατη βιοκοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη του είδους μας ήταν η μοναδική στο ζωικό βασίλειο βιολογική μας προδιάθεση να ανταλλάσσουμε με τους συνανθρώπους μας προϊόντα, υπηρεσίες και ιδέες. Με άλλα λόγια, το εμπόριο και η οικονομία ήταν, από την εμφάνιση του είδους μας μέχρι σήμερα, η κινητήρια μηχανή της εντυπωσιακής ανθρώπινης εξέλιξης και ιστορίας.
Μία κάθε άλλο παρά πρωτότυπη άποψη, που την είχαν διατυπώσει όλοι οι μεγάλοι οικονομολόγοι, από τον Ανταμ Σμιθ μέχρι τον Μαρξ. Ωστόσο, η καινοφανής πρόταση που αυτό το βιβλίο επιχειρεί να θεμελιώσει είναι ότι η φιλελεύθερη οικονομία αποτελεί για το ανθρώπινο είδος βιολογικό πεπρωμένο αφού, σύμφωνα με τον συγγραφέα, εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα με την εξελικτική διαφοροποίηση του είδους μας!
Στην εύλογη αντίρρηση, ότι η αμοιβαία επωφελής ανταλλακτική συμπεριφορά προϋποθέτει την ανάπτυξη της ανθρώπινης νοημοσύνης και της γλώσσας, τα οποία, με τη σειρά τους, προϋποθέτουν πολλές σωματικές αλλαγές, ο Ρίντλεϊ απαντά ότι αυτές οι βιολογικές ικανότητες δεν αρκούν –από μόνες τους– για να εξηγηθεί η ταχύτατη και ιδιαίτερα εντυπωσιακή πρόοδος της ανθρώπινης ευημερίας.
Εξάλλου, υποστηρίζει, από τα διαθέσιμα παλαιοντολογικά δεδομένα δεν τεκμηριώνεται καμία ουσιαστική αλλαγή στο μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφάλου και των βασικών νοητικών του ικανοτήτων τα τελευταία 100 χιλιάδες χρόνια.
Συνεπώς, εισηγείται την εντελώς ανεπιβεβαίωτη επιστημονικά εικασία ότι η ειδοποιός διαφορά των σύγχρονων ανθρώπων (Homo sapiens) από τους μακρινούς μας προγόνους ή από τα πιο συγγενικά αλλά εξαφανισμένα είδη Ανθρώπων (Νεάντερταλ) δεν ήταν γονιδιακή ή εγκεφαλική αλλά μάλλον κοινωνική: η πρωτοφανής και αποκλειστική ικανότητα του είδους μας για κοινωνική συνεργασία, καταμερισμό εργασίας και για παραγωγή-ανταλλαγή εξειδικευμένων προϊόντων που δεν παρατηρείται στα άλλα πρωτεύοντα και η οποία υπήρξε καθοριστική για την ανάπτυξη της τυπικά ανθρώπινης «συλλογικής νοημοσύνης».
Αναλύοντας, με αξιοζήλευτη ευχέρεια, το πώς η ανθρώπινη συλλογική νοημοσύνη -και δημιουργικότητα– αντιμετώπισε «επιτυχώς» όλες τις μεγάλες κρίσεις που η ίδια δημιούργησε τα τελευταία 11 χιλιάδες χρόνια, δηλαδή από την επινόηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας μέχρι τη σημερινή υπερτεχνολογική εποχή της πλανητικής δικτύωσης, ο συγγραφέας παραθέτει μια σειρά από επιχειρήματα που δικαιώνουν την «ορθολογική αισιοδοξία» του για την υπέρβαση της τρέχουσας πλανητικής κρίσης και για το λαμπρό μέλλον της ανθρωπότητας. Και όλα αυτά, θα προσθέταμε εμείς, χάρη αποκλειστικά στη νεοφιλελεύθερη οικονομία μας.

Πηγή: www.efsyn.gr