Υπάρχει brain gain μετά τα μνημόνια; Εξαρτάται. Αν σε μια χώρα η οικονομική ανάπτυξη είναι ουσιαστική και μπορεί να προσφέρει θέσεις καλά αμειβόμενης εργασίας και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης, τότε η απάντηση είναι «ναι». Από τις «ομοιοπαθείς» χώρες, η Ιρλανδία δείχνει να κερδίζει το στοίχημα σε αυτό το κομμάτι. Η Πορτογαλία, έχει ακόμα δρόμο.
Πρόσφατα, η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Πορτογαλίας θέσπισε «ισχυρά κίνητρα», όπως τα αποκάλεσε ο πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα, με τα οποία επιχειρεί να προσελκύσει αυτούς που έφυγαν την περίοδο της κρίσης. Ουσιαστικά, αυτό που προσφέρει είναι φοροελαφρύνσεις. Οσοι επιστρέψουν ώς το 2020 θα έχουν έκπτωση φόρου 50% στην ετήσια φορολογική τους δήλωση για τα πρώτα τρία έως πέντε χρόνια. Αυτές οι ελαφρύνσεις θα συμπεριληφθούν στον κρατικό προϋπολογισμό, ο οποίος θα εκμεταλλευτεί τα κονδύλια του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ενταξης της Ε.Ε. Το μειονέκτημα είναι ότι απευθύνεται μόνο σε όσους έφυγαν την περίοδο 2011-2015, αφήνοντας εκτός όσους μετανάστευσαν τα αμέσως προηγούμενα χρόνια. Γι' αυτό και οι Πορτογάλοι του εξωτερικού τα κρίνουν «πολύ λίγα».
H μετανάστευση των Πορτογάλων, πάντως, δείχνει τάση σταθεροποίησης. «Ο αριθμός αυτών που φεύγουν από τη χώρα μειώθηκε. Αλλά ο αριθμός των Πορτογάλων που ζουν στο εξωτερικό θα είναι πάντα μεγαλύτερος. Οι επιστροφές είναι λίγες, πολύ κατώτερες αριθμητικά από τις αναχωρήσεις», λέει στην εφημερίδα Diario de Noticias ο επιστημονικός συντονιστής του Παρατηρητηρίου για τη Μετανάστευση, Ρούι Πένα Πίρες. Προσθέτει μάλιστα ότι αυτοί που μεταναστεύουν είναι κυρίως οι μη πτυχιούχοι και όσοι δεν έχουν υψηλή εξειδίκευση.
Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, η έξοδος έφτασε στο αποκορύφωμά της το 2013. Εκτοτε, η τάση είναι πτωτική, αν και πέρυσι παρατηρήθηκε μικρή άνοδος. Οπως διαβάζουμε στην εφημερίδα Correio da Manha στο φύλλο της 4ης Αυγούστου, «το 2017 μετανάστευσαν 57.315 Πορτογάλοι προς 12 χώρες για τις οποίες έχουμε τα περισσότερα στατιστικά στοιχεία. Το προηγούμενο έτος, ο αριθμός των μεταναστών με προορισμό τις ίδιες χώρες ήταν 54.750. Αύξηση της τάξης του 4,6%».
Η Βρετανία, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, αποτελεί τον υπ' αριθμόν ένα προορισμό των Πορτογάλων μεταναστών. Δεύτερη στην προτίμησή τους έρχεται η Γερμανία, τρίτη η Ισπανία και ακολουθούν η Γαλλία και η Ελβετία.
Οι ευκαιρίες για επαγγελματική εξέλιξη και οι υψηλότεροι μισθοί στο εξωτερικό είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους πολλοί Πορτογάλοι διστάζουν να γυρίσουν στα πάτρια εδάφη. Ιδίως αν αναλογιστούμε ότι η Πορτογαλία ήταν μία από τις χώρες με τους χαμηλότερους μισθούς στην Ευρωπαϊκή Ενωση ακόμα και στις εποχές προ μνημονίων. Σήμερα, πάντως, η χώρα βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση από την Ελλάδα. To ποσοστό της ανεργίας στην Πορτογαλία είχε πέσει στο 6,7% στο δεύτερο τρίμηνο του 2018, 2,1% κάτω σε σχέση με την ίδια περίοδο το 2017 και σχεδόν το μισό απ' ό,τι ήταν τον Ιανουάριο του 2016 (12,4%). Ο κατώτατος μισθός είναι στα 676,67 ευρώ και ο μέσος στα 1.017, κάτω από τον μέσο ευρωπαϊκό μισθό που κυμαίνεται στα 1.475.
Ο Ρούι Πένα Πίρες θεωρεί πως είναι πρόωρο να προβλέψει κανείς τι αποτέλεσμα θα έχει το μέτρο, το οποίο και η ίδια η κυβέρνηση παραδέχεται πως δεν είναι αρκετό. «Ορισμένοι από τους λόγους που ώθησαν αυτά τα άτομα να μεταναστεύσουν έχουν εκλείψει, άλλοι όχι. Οσοι βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση έξω, δύσκολα θα επιστρέψουν, εκτός κι αν έχουν ισχυρό κίνητρο», σημειώνει.
Η Ιρλανδία, πάντως, μια άλλη χώρα που πέρασε από τη λαίλαπα των μνημονίων, μιλά ήδη για «brain gain». «Αναστροφή του “brain drain” καθώς η χώρα γνωρίζει τη μεγαλύτερη επιστροφή μεταναστών από το 2008», έγραφαν τον Αύγουστο οι Irish Times. Φέτος, σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ο αριθμός των Ιρλανδών που επέστρεψαν μόνιμα στην πατρίδα τους ήταν μεγαλύτερος από τον αριθμό αυτών που μεταναστεύουν.
Τα νέα στοιχεία για το διάστημα από τον Απρίλιο του 2017 ώς τον Απρίλιο του 2018 δείχνουν ότι 90.300 άνθρωποι επέστρεψαν στην Ιρλανδία, 6,7% περισσότεροι σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη χρονιά. Το αξιοσημείωτο, δε, είναι ότι αυτή την περίοδο επέστρεψαν στην Ιρλανδία 49.200 άνθρωποι με πανεπιστημιακές σπουδές συγκριτικά με τους 26.500 πτυχιούχους που έφυγαν. Επιπλέον, δραστική μείωση σε σχέση με την περίοδο της ύφεσης παρατηρείται ειδικά στη μετανάστευση των νέων. Μόνο 12.500 Ιρλανδοί 15-24 ετών μετανάστευσαν την τελευταία χρονιά, πολύ λιγότεροι από τους 34.500 που έφυγαν το 2011.
Κάτι που φυσικά έχει άμεση σχέση με την άνθηση της αγοράς εργασίας. Η ανεργία στην Ιρλανδία τον Σεπτέμβριο του 2018 είχε πέσει στο 5,4%, το χαμηλότερο ποσοστό από τον Φεβρουάριο του 2008. Οσο για τους μισθούς, πολύ θα τους ζηλεύαμε στην Ελλάδα: στα 1.613,95 ευρώ τον μήνα ο κατώτατος, στα 2.479 ο μέσος.
Η κυβέρνηση της Ιρλανδίας έχει λανσάρει ένα πρόγραμμα με στόχο τη διευκόλυνση των επαναπατριζόμενων, το οποίο όμως έχει κατά βάση ενημερωτικό χαρακτήρα, κυρίως σε ό,τι αφορά τη γραφειοκρατική χαρτούρα, χωρίς ουσιαστική παροχή κινήτρων. Με μόνες εξαιρέσεις, ίσως, την έκπτωση στα ασφάλιστρα για αγορά αυτοκινήτου και την ένταξη στο κυβερνητικό πρόγραμμα για διευκόλυνση στην αγορά πρώτης κατοικίας.
«Εννέα χρόνια μετά το κραχ και το βάσανο της αναγκαστικής μετανάστευσης, περισσότεροι Ιρλανδοί πολίτες γυρίζουν στην πατρίδα συγκριτικά με αυτούς που φεύγουν στο εξωτερικό», έγραψε τον Αύγουστο στο τουίτερ ο κεντροδεξιός πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Λίο Βάραντκαρ μόλις πληροφορήθηκε τα ευχάριστα νέα. «Βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο. Αλλά», παραδέχτηκε, «έχουμε πολλά να κάνουμε ακόμα».

Πηγή: www.efsyn.gr